ดอกไม้ในงานศพ ไฉนถึงจำเป็น

งานศพ งานอวมงคลที่ทุกคนต้องมีโอกาสได้เข้าไปเป็นส่วนหนึ่ง อาจจะในมุมของผู้สูญเสียและฝั่งปลอบประโลมคลายโศก แม้ทั้งสองฝั่งจะต่างกันแต่ความเหมือนกัน คือ ความรู้สึกเศร้าโศกเสียใจต่อการจากไปของคนในครอบครัวอันเป็นที่รัก นำไปสู่การจัดการและขั้นตอนอันละเมียดละไม กลายเป็นสิ่งสำคัญที่จะส่งความเศร้า ความคำนึงหานั้นให้ถ่ายทอดออกมาเต็มที่เป็นครั้งสุดท้าย ทำให้ประเพณีงานศพมีความซับซ้อนใช้เวลานาน ด้วยขั้นตอนที่ซับซ้อน รวมถึงการจัดตกแต่งที่ละเมียดละไม

แต่เวลาผ่านไป สังคมมีการเปลี่ยนแปลงไปตามเทคโนโลยีที่เข้ามา ทำให้งานพิธีศพจากเดิมที่จะมีงานมหรสพและการจัดดอกไม้งานศพในงานได้หายไป เหลือเพียงบางงานที่มีทุนจัดงานใหญ่ แต่สำหรับงานชาวบ้านร้านตลาด พิธีกรรมอันซับซ้อนลดลง การตกแต่งด้วยดอกไม้ก็หายไปด้วย จนเหลือเพียงการมอบพวงหรีดดอกไม้ที่ยังเป็นที่นิยมกันอยู่

เมื่อความนิยมจัดงานศพลดรายละเอียดลงไป การจัดดอกไม้งานศพก็หายไปด้วยทำให้คนในปัจจุบันอาจจะไม่คุ้นชินกับการประดับตกแต่งรวมถึงประโยชน์ของดอกไม้ที่ใช้ในงานศพ ร้านหรีด ณ วัด จึงขอพาผู้อ่านท่องเวลากลับไปหาต้นกำเนิดและประโยชน์ของดอกไม้ในงานศพกัน

ย้อนกลับไปในสมัยอยุธยา พระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์จะใช้ไม้จันทน์และดอกไม้จันทน์สำหรับการแสดงความอาลัย อาจจะด้วยกลิ่นหอมและราคาที่แพงทำให้เป็นที่นิยมของชนชั้นสูง สวนทางกับชาวบ้านที่ไม่มีเงินทุนมากพอจะจัดหาของราคาแพง จึงหันมาใช้ดอกซ่อนกลิ่นที่มีสีขาวและกลิ่นหอมเหมือนกัน ซึ่งหาง่ายและมีปลูกอยู่ทั่วไปในเกือบทุกพื้นที่ ในอดีตการแสดงความเสียใจต่อผู้ตายนั้นจะค่อนข้างเรียบง่าย เพียงมีธูป เทียน ดอกไม้เล็กน้อยก็เพียงพอสำหรับชาวบ้าน ส่วนชนชั้นสูงของสังคมจะใช้ท่อนจันทน์และดอกไม้จันทน์

โดยวัตถุประสงค์ของดอกไม้ที่ใช้ในงานศพนั้นนอกจากจะเป็นการตกแต่ง ยังรวมไปถึงกลิ่นหอมของดอกไม้จะช่วยกลบกลิ่นเน่าของศพที่เก็บมานานหลายวันได้อีกด้วย จึงทำให้การนำดอกไม้ไปงานศพเป็นสิ่งที่คนไทยนิยมทำกัน โดยเฉพาะดอกไม้จันทน์ที่เมื่อเผาไฟแล้วจะส่งกลิ่นฟุ้ง เหมาะกับการกลบกลิ่นเน่าได้อย่างดีเยี่ยม

พวงหรีด จาก Wreath

แต่พอมาในรัชกาลที่ 4 พวงหรีด หรือ wreath เริ่มเป็นที่รู้จักในสังคมชนชั้นสูงของไทย ทำให้วิถีชีวิตของชาวบ้านเริ่มเปลี่ยนแปลงไป จากเดิมที่มีเพียงดอกซ่อนกลิ่นและดอกไม้จันทน์ก็เริ่มใช้พวงหรีดทรงกลม และดอกไม้จากต่างประเทศเข้ามาผสมผสานกับความเชื่อดั้งเดิม ซึ่งในช่วงแรกการใช้พวงหรีดจะมีเพียงแต่ชนชั้นปกครองเป็นส่วนใหญ่ ก่อนจะค่อย ๆ เป็นที่นิยมในกลุ่มประชาชนทั่วไปในเวลาต่อมา ทำให้ดอกไม้ถูกเปลี่ยนหน้าที่มาเป็นตัวแทนในการไหว้เคารพศพเท่านั้น

และด้วยสมัยก่อนงานศพจะใช้เวลาหลายวัน ทำให้วัตถุประสงค์การใช้พวงหรีดและดอกไม้บางส่วนเริ่มเปลี่ยนไป เพราะการจัดดอกไม้งานศพด้วยดอกไม้สดนั้นจะเน่าเร็วและต้องเปลี่ยนบ่อย ทำให้คนเริ่มหันมาใช้ดอกไม้ปลอมกันมากขึ้น จนมีคำปรารภว่า พวงหรีดดอกไม้ปลอมนั้นหาซื้อง่าย ราคาถูก เก็บไว้ได้นาน สวนทางกับงานศพของชาวบ้านที่งานศพจัดไม่นาน ทำให้ความต้องการพวงหรีดดอกไม้สดทวีมากขึ้นกว่าเดิม ด้วยเพราะความสวยงามและกลิ่นที่หอมให้ความสดชื่นแก่บุคคลในงาน ยามเมื่ออยู่รวมกันมาก ๆ ยิ่งหอมทั่วงานมากกว่าเดิม

เมื่อเวลาผ่านไป ดอกไม้งานศพเริ่มขยับขยายมากขึ้น ทำให้พวงหรีดมีสีสัน กลิ่นที่หลากหลายกว่าเดิมที่มีเพียงไม่กี่ชนิด ด้วยเหตุนี้หน้าที่ของดอกไม้จึงมีมากกว่าเพียงไหว้ศพและส่งกลิ่นหอมเท่านั้น เพิ่มเติมในส่วนการส่งคำอวยพร ความหมายลงไปในพวงหรีดแต่ละพวงและแต่ละดอกเพื่อปลอบประโลมความเศร้าโศกของผู้สูญเสียและผู้คนในงาน รวมไปถึงความสวยงามภายในงานให้ไม่หม่นหมองจนเกินไป โดยดอกไม้ที่ได้รับความนิยมใส่ในพวงหรีดล้วนมีความหมายดีทั้งนั้น อย่างเช่น ดอกหน้าวัว เปรียบเหมือนความรักอันบริสุทธิ์ที่มีต่อผู้ตาย หรือดอกไฮเดรนเยีย สื่อความหมายถึง “คำขอบคุณ” ของผู้ให้ที่มีต่อผู้ล่วงลับ

จากการใส่ความหมายของดอกไม้แต่ละดอกลงไป ทำให้พวงหรีดและดอกไม้มีพัฒนาการกลายเป็นเหมือนตัวแทนแสดงถึงความสัมพันธ์ระหว่างผู้ให้และผู้ล่วงลับ รวมถึงเป็นของแสดงถึงสถานะทางเศรษฐกิจและสังคมให้คนทั่วไปที่มาร่วมงานได้เห็น ด้วยเหตุนี้เองจึงทำให้การเลือกพวงหรีดของคนไทยละเอียดละออและใส่ใจในรายละเอียดมากกว่าเดิม ซึ่ง หรีด ณ วัดเองก็ใส่ใจในรายละเอียดเหล่านี้เพื่อให้ลูกค้าพอใจมากที่สุด

กระดาษคาดทับพวงหรีด วิวัฒนาการไทยจากต่างแดน

นอกจากดอกไม้ที่พัฒนาขึ้นตามหน้าที่และความต้องการของผู้คน ยังมีกระดาษคาดทับพวงหรีด หรือที่บางคนแอบเรียกว่าป้ายหน้าพวงหรีด แรกเริ่มเดิมทีที่พวงหรีดเข้ามาในไทยนั้น ป้ายจะมีขนาดเล็ก เพื่อบอกว่าพวงหรีดชิ้นนี้มาจากใคร เพื่อที่ผู้รับจะได้ขอบคุณถูกคน ซึ่งป้ายเหล่านี้ในช่วงแรกชนชั้นสามัญชนไม่ได้นิยมใช้กันเหมือนชนชั้นสูง แต่คนไทยก็มีการปรับเปลี่ยนให้มีขนาดที่ใหญ่เหมือนอย่างปัจจุบันเพื่อเขียนคำไว้อาลัยหรือเขียนชื่อเจ้าของพวงหรีด

การจัดดอกไม้งานศพแม้จะมีหลายหน้าที่แต่ก็เป็นเหมือนสิ่งจำเป็นที่ต้องมีในงานที่ไม่เคยขาด พวงหรีดก็เป็นสิ่งสำคัญทั้งต่อฝั่งผู้ให้และผู้รับเองเช่นกัน เพราะเหตุนี้ หรีด ณ วัด จึงมีความตั้งใจ และยังคงพยายามเป็นส่วนหนึ่งที่จะช่วยให้ทุกการมอบพวงหรีดมีความหมายและคุณค่าที่ดี